Hér eru ýmsum spurningum svarað

Hvað er kynferðisofbeldi?

Hvers kyns kynferðisleg athöfn milli fullorðins einstaklings og ólögráða einstaklings þar sem annar aðilinn hefur vald yfir hinum eða tveggja ólögráða einstaklinga þar sem annar aðilinn hefur vald yfir hinum

Hvað á að gera þegar barn segir frá?

Það er aldrei auðvelt fyrir barn að greina frá kynferðisofbeldi eða öðru ofbeldi. Oft hefur barnið þurft að telja í sig kjark í langan tíma og stundum segir barnið frá slíku án þess að ætla sér það.

Ef barnið tekur það skref að segja frá slíkri reynslu er mikilvægt að bregðast rétt við:

Trúðu barninu.
Tilkynntu málið til Barnaverndarnefndar.
Láttu barnið vita að það var rétt að segja frá.
Fullvissaðu barnið um að ofbeldið sé ekki því að kenna.
Hlustaðu á barnið en ekki yfirheyra það.
Segðu barninu að þú heyrir það sem það er að segja.
Mundu að þín viðbrögð skipta máli fyrir horfur barnsins og hvernig það tekst á við afleiðingar ofbeldisins.

Hvert get ég leitað?

Ef þú heldur að brotið hafi verið á barni og því misboðið á einhvern hátt skalt þú tilkynna til Barnaverndarnefndar þar sem barnið býr. Leyfðu barninu að njóta vafans og láttu fagfólk meta þörf á aðgerðum. Einnig getur þú leitað til Neyðarlínunnar 112 og þeir geta svarað spurningum um hvað sé best að gera næst.

Mig grunar að verið sé að brjóta á barni, hvað á ég að gera?

Vandaðu viðbrögðin. Haltu ró þinni og varastu að sýna heiftarleg viðbrögð. Þú sendir barninu mikilvæg skilaboð með skilningi þínum og viðbrögðum. Þú veist hvernig þú bregst við ef barn dettur af hjóli. Þú ert búinn að fara yfir það í huganum, heldur því ró þinni og ferð með barnið til læknis.

Hver eru einkennin?

Börn sem eru of hrædd til að tala um kynferðisofbeldi geta haft líkamleg eða andleg einkenni. Hér að neðan eru nokkur atriði sem eru mjög mikilvæg.

Líkamleg einkenni eru ekki algeng en ber að athuga ef eitthvað er ekki eins og það á að vera, svo sem rispur, bólgur eða blóð í kringum kynfæri.
Vandamál sem tengjast kvíða eins og maga- og/eða höfuðverkur getur gert vart við sig.
Breyting á hegðun eins og feimni, hræðsla og grátköst geta verið merki um að eitthvað alvarlegt sé að.
Óvenjulegur áhugi og vitund um kynferðislegt athæfi eða óviðeigandi framkoma eða atlot miðað við aldur.
Hræðsla við einhverja manneskju eða hræðsla við að vera skilin eftir á ákveðnum stað.
Breyting á hegðun eins og feimni, hræðslu mótþróa eða grát, án þess að nokkuð hafi gerst.
Engin matarlyst eða ofát.
Hræðsla við myrkur, martraðir eða svefnleysi. Stundum getur fullkomnunarárátta verið merki um að barnið sé að fela eitthvað.
Mundu að stundum eru engin sjáanleg merki!

Hvernig get ég fyrirbyggt að barnið mitt lendi í kynferðisofbeldi?

HLUSTAÐU og talaðu við börnin þín á hverjum degi.
Kenndu barninu að það má segja nei við hvern þann sem reynir að snerta það.
Segðu barninu að fólk sem það þekkir, treystir og elskar gæti reynt að snerta það á óviðeigandi hátt.
Leggðu áherslu á að flestir fullorðnir myndu aldrei gera þetta og vilja börnum allt það besta.
Útskýrðu að sumir fullorðnir hóta börnum með því að segja að foreldrar þeirra munu verða fyrir einhverju ef þau segja frá. Taktu sérstaklega fram að þeir sem segja það, hafi rangt fyrir sér.
Umfram allt hvettu barnið til að þekkja og treysta eigin innsæi – og þú hlustar á þitt innsæi. Ef aðstæður eða manneskja vekur hjá þér grunsemd, fylgdu því eftir því þú hefur líklega rétt fyrir þér.

Góð samskipti milli þín og barna þinna er besta leiðin til að vernda þau gegn kynferðisofbeldi. Traust og gott samband býr til þægilegt andrúmsloft þar sem börn eru ekki hrædd við að leita til foreldra sinna. Nútímaþjóðfélag einkennist af hraða og stressi. Foreldrum sem vinna langan vinnudag, getur reynst erfitt að finna tíma til að slaka á með börnum sínum og ræða við þau, en það er mjög mikilvægt að gefa sér tíma til þess. Talaðu við börnin þín á hverjum degi, og taktu tíma til þess að hlusta og fylgjast með. Lærðu eins mikið og þú getur um hvað barnið þitt er að gera og líðan þess. Hvettu það til að ræða hvað veldur þeim áhyggjum.

Aðsendar spurningar

Þegar stelpa sem er fimm ára lendir í því að strákur sem er 10 ára vill hafa við hana samfarir, er það kynferðisofbeldi?

Já, það er kynferðisofbeldi. Ég bendi þér á að tala við Barnahús og biðja um stuðning fyrir stúlkuna. Við teljum mikilvægt að hún fái stuðning við að vinna úr þessu. Hún gæti virst í lagi með þetta en líklegt er að minningar frá þessu atviki komi aftur upp hjá henni þegar hún fer að nálgast kynþroskaaldurinn.

Ég vil einnig benda á mikilvægi þess að strákurinn fái hjálp. Ef ekki er rétt á tekið getur þetta komið fram aftur seinna meir. Hann er ekki kynferðisafbrotamaður en bara illa upplýstur ungur drengur og þetta eru mögulegar afleiðingar af áreiti frá samfélaginu (video, klám á netinu og tölvuleikir) að prufa sig áfram. Ræddu það einnig við Barnahús eða hringdu í barnavernd og biddu um ráðgjöf fyrir hann.

Hvert geta strákar í vanlíðan leitað eftir að hafa orðið fyrir kynferðisofbeldi ? Hvað geta aðstandendur gert til að hjálpa þeim ?

Öll börn undir 18 ára aldri eiga rétt á þjónustu frá barnaverndarnefnd ef þau hafa sætt ofbeldi. Varðandi drengi sem sætt hafa kynferðisofbeldi og þurfa meðferð er hægt að leita til Barnaverndar Reykjavíkur ef þeir eru búsettir þar en annars barnaverndarnefnd í viðkomandi sveitafélagi. Barnaverndarnefnd vísar flestum börnum í meðferð í Barnahús ef þau eru undir 18 ára aldri.

Ef viðkomandi barn eða foreldri vill ekki fara í Barnahús finnur barnaverndarnefnd viðeigandi úrræði í samráði við foreldra. Ef drengir eru eldri en 18 ára er um nokkur úrræði að ræða til að fá meðferð. Má þar nefna geðdeild LSH eða sjálfstætt starfandi sálfræðinga, félagsráðgjafa eða geðlækna.

Einnig má nefna Stígamót eða Drekaslóð.

Hægt er að sækja um styrk til félagsþjónustunnar ef fólk á erfitt með að kosta viðeigandi meðferð.

Hvað gerir barnavernd þegar tilkynning berst um að barn hafi mögulega orðið fyrir kynferðisofbeldi?

Hafa ber í huga að börn búa við margvíslegar aðstæður, fjölskyldur þeirra geta verið margvíslegar og hið félagslega net ólíkt. Það er því aldrei hægt að gefa neina eina mynd af því hvernig barnaverndarnefndir vinna að málefnum þeirra, ætíð þarf að taka mið að hinu einstaka barni og aðstæðum þess. Barnaverndarlögin gefa þó ákveðinn ramma af hlutverki og skyldum barnaverndarnefnda og starfsfólki þeirra.

Eitt aðalmarkmið barnaverndar er að tryggja að börn sem búa við óviðunandi aðstæður, eða stofna heilsu sinni og þroska í hættu fái nauðsynlega aðstoð. Í því felst m.a. að tryggja öryggi barnanna og umönnun þeirra.

Þegar barnaverndarnefnd eða starfsmenn hennar fá tilkynningu um að barn hafi mögulega orðið fyrir kynferðisofbeldi, þarf að skoða tilkynninguna og meta hvort þarna er um rökstuddan grun að ræða áður en tekin er ákvörðun um næstu skref. Á þessu stigi tala starfsmenn barnaverndarnefndar gjarnan aftur við þann sem tilkynnti, til að fá betri mynd af stöðu barnsins og eins er skoðað hvort einhverjar upplýsingar um barnið séu til hjá barnaverndarnefndinni.

Ákvörðun um að hefja könnun getur gerst samdægurs og þarf að framkvæma innan 7 daga. Á þessum tíma er reynt að meta hvort barnið sé í hættu og hvort grípa þurfi til einhverja aðgerða strax, t.d. að taka barnið af heimilinu og finna því öruggan samastað. Jafnframt þarf að athuga hvort barnið hafi einhverja í kringum sig sem það treystir og er fært um að tryggja öryggi þess.

Þegar grunur er um kynferðisofbeldi er í flestum tilvikum málum vísað til Barnahúss, en starfsmenn þar eru sérhæfðir í að kanna þannig mál. Skoða þarf hvort málið sé tilkynnt lögreglu, og ef það er gert hefur lögreglan sjálfstæða rannsókn á málinu og talar við alla sem tengjast málinu fyrir utan barnið. Lögreglan fer síðan fram á aðstoð dómara við skýrslutöku af barninu. Dómari ákveður hvar rannsóknarviðtal fer fram og hver ræðir við barnið. Aðstaða Barnahúss og sérfræðikunnátta stendur öllum dómurum til boða.

Nokkur tími getur liðið frá því að grunur vaknar og þar til rannsóknarviðtal fer fram. Þetta er oft erfiður tími fyrir barnið og foreldrana. Mikilvægt er að barnið sé ekki spurt um tilvikin, þar sem of mikil umræða getur spillt fyrir rannsókn málsins. Barnaverndarnefnd á að geta veitt barninu og/eða foreldrunum stuðning þennan tíma, auk þess að útskýra hver næstu skref verða.

Þegar rannsóknarviðtali er lokið og könnun málsins, þarf barnaverndarnefnd að skoða á hvern hátt hægt er að veita barninu og foreldrum þess stuðning. Oft á tíðum felst stuðningur við barnið í viðtölum við starfsmenn Barnahúss.